Twój świat jest fizyczną manifestacją konwersacji, jaka odbywa się wewnątrz Ciebie.

Dziś chcę przybliżyć Ci zagadnienia związane z terapią narracyjną, w ramach cyklu omawiania terapii, które szczególnie polecam Kobietom wysoko wrażliwym, które dobrze znam i z dużą skutecznością sama stosuję w swojej codziennej pracy z klientkami. Tym artykułem chcę Cię zachęcić, byś przyjrzała się, jaką prowadzisz wewnętrzną narrację na temat siebie i świata. Bo to, jak interpretujemy zdarzenia z naszego życia (jak „opowiadamy sobie życie”), ma kluczowe znaczenie w aspekcie poczucia sensu, samoakceptacji, poczucia wpływu, pewności siebie i zdrowego zaangażowania w codzienność.

Proszę, abyś, analizując swoją życiową historię, była ze sobą naprawdę szczera. Ile razy ukrywałaś przed samą sobą fakty o swojej sytuacji? Ile razy mówiłaś sobie  (i innym) jak jest super, choć nie było? Czasem jest tak, że tak długo opowiadamy sobie i innym jakąś historie, że zaczynamy w nią wierzyć. Tymczasem dziś chcemy skonfrontować się z prawdą. O Tobie, świecie, innych, Twoim życiu. Byś zaczęła, dzięki temu, żyć pełniej.

Jeżeli uważasz, że doświadczasz radosnego, pełnego miłości życia – masz rację. Jeśli uważasz, że Twoje życie jest pełne dramatów, chaosu, zwątpienia, frustracji – też masz rację. Życie bowiem zawsze składa się z jednego i drugiego.

Ale to Ty masz moc wyboru jakości swojego życia poprzez narrację, jaką prowadzisz w swojej głowie. Poprzez to, jak sobie opowiadasz życie. Nie chodzi jednak o to, by oszukiwać siebie, bo to rodzi nieświadome konflikty wewnętrzne. Ważne jest, by rozsądnie wyłuskiwać to, co dobre, ale i szczerze dostrzegać to, co nie działa, nie generalizując tego jednak, a tylko konkretnie próbując to zrozumieć i tam, gdzie się da – naprawić.

Pomyśl o swoim umyśle jak o ciele. Nie karmiłabyś go czymś, co jest zepsute, o czym wiesz, że jest trucizną, prawda? Stwierdziłbyś: „to źle pachnie, nie jem tego, to mi zaszkodzi. Zatruje mnie”. A tak często przyjmujemy ze świata różne informacje, przekonania, które nam nie służą. „Jestem do niczego. Jestem za głupia / za brzydka. Nie jestem wystarczająco dobra. Jestem bezwartościowa”…

Zacznij na to uważać.

Zacznij być strażnikiem swojego umysłu. Sprawdzaj, czy dochodzą do Ciebie rzeczy dobre, prawdziwe, które Ci będą służyły. Zastępuj złe dobrymi. Nie zostawiaj pustki. Zrób sobie mentalny detoks, czyli wiosenne porządki mentalne. 

Uważaj na swoje myśli, stają się słowami. Uważaj na swoje słowa, stają się czynami. Uważaj na swoje czyny, stają się nawykami. Uważaj na swoje nawyki, stają się charakterem. Uważaj na swój charakter, staje się twoim przeznaczeniem.

Lao Tze

TERAPIA NARRACYJNA

Kiedy ktoś mówi o „terapii narracyjnej”, może mieć na myśli szczególny sposób rozumienia tożsamości. W tym ujęciu bowiem problemy postrzega się jako odrębne od ludzi, a ich samych jako osoby posiadające rozliczne umiejętności, kompetencje, przekonania, system wartości i zdolności, dzięki którym mogą ograniczać wpływ problemów na swoje życie. Obowiązują w niej terapeutę liczne zasady, ale dwie są szczególnie istotne:

1. Nieustanne trwanie w postawie zaciekawienia oraz

2. Pełna autentyczność w ciągłym zadawaniu pytań, na które terapeuta rzeczywiście nie zna z góry odpowiedzi.

Słowo „opowieść” niesie różne skojarzenia i może być różnie rozumiane. Dla terapeutów narracyjnych opowieści składają się z:

Wydarzeń

Powiązanych w sekwencje

Przebiegających w określonym czasie

Tworzących pewną fabułę

Jako ludzie jesteśmy istotami interpretującymi. Przez całe życie nieustannie nadajemy znaczenie naszym doświadczeniom. Narracja jest podobna do nici, która splata ze sobą zdarzenia, tworząc opowieść. Każdy z nas ma jednocześnie wiele opowieści o własnym życiu i relacjach z innymi ludźmi. Opowiadamy historie o nas samych, naszych umiejętnościach, zmaganiach, kompetencjach, działaniach, pragnieniach, związkach, naszej pracy, naszych zainteresowaniach, zdobyczach, osiągnięciach i porażkach. Sposób, w jaki układamy te opowieści, zależy od tego, jak łączymy ze sobą określone zdarzenia w sekwencje i jakie nadajemy im znaczenie.

Alice Morgan, Terapia narracyjna

Często powodem, dla którego zwracamy uwagę tylko na rzeczy dobre lub złe i tworzymy, na tej podstawie, opowieść o sobie, są opinie usłyszane od innych. Opowieści nigdy nie powstają w izolacji od szerszego otoczenia. Znaczenia, jakie nadajemy różnym zdarzeniom, nie są obojętne dla naszego obecnego i przyszłego życia. Wszystkie konstruowane przez nas opowieści współtworzą nasze życie i nadają mu kształt. (Również w terapii skoncentrowanej na emocjach EFT dużo mówi się o ZNACZENIU, jakie nadajemy emocjom, interpretacjom, wydarzeniom. Więcej o EFT przeczytasz TUTAJ).

Dlatego właśnie warto zadbać o staranność w tworzeniu tej wewnętrznej opowieści, w aspekcie języka i opisywanych faktów.

Po wysłuchaniu na wstępie, zdających się przytłaczać, ubogich wniosków i problemowych historii, terapeuci narracyjni rozpoczynają rozmowy służące poszukiwaniu alternatywnych opowieści dotyczących tożsamości tej osoby. Nie jakichkolwiek, lecz takich, zgodnie z którymi osoba zgłaszająca się na konsultację chciałaby żyć. Terapeuta jest zainteresowany poszukiwaniem i tworzeniem w trakcie rozmów opowieści dotyczących tożsamości tej osoby, które pomogą jej wyzwolić się spod wpływu własnych problemów. Służą temu kolejne etapy procesu terapeutycznego, omówione poniżej, w 4 krokach.

Celem pracy terapeutów narracyjnych jest wydobycie i wzbogacenie opowieści, które nie podtrzymują problemów. Kiedy ludzie zaczynają odnajdywać się w alternatywnych historiach i żyć zgodnie z nimi, zyskują coś więcej niż tylko rozwiązanie problemów. Nowe opowieści zapewniają im nowy obraz siebie, nowe możliwości związane z relacjami i nową przyszłością.

Alice Morgan, Terapia narracyjna

W stronę opisu bogatego i gęstego. Bo życie nie jest czarno-białe. Jest bardzo złożone i wielobarwne. Ty też.

I. Rozmowa eksternalizująca, nazywająca problem. 

Jedną z pierwszych rzeczy, jaką chce zrobić terapeuta narracyjny jest oddzielenie tożsamości osoby od problemu.

Celem takiej rozmowy jest zmiana w sposobie używania języka. To określona postawa i ukierunkowanie w rozmowie, a nie po prostu technika czy umiejętność.

Przykład:

Jestem osobą depresyjną i nie chcę nigdzie wychodzić

Brakuje mi motywacji i zwyczajnie nie mam w sobie energii, żeby coś zrobić

Zamartwiam się. Zawsze się niepokoję, gdy zaczynam robić coś nowego

Klienta zachęca się, by spróbował przeformułować te opisy siebie, poprzez „wyłuszczenie” z nich problemu i oddzielenie go od Twojej tożsamości. Wskazówka: przymiotnik albo czasownik użyty do określenia problemu często warto spróbować zamienić na rzeczownik.

Przykład:

Drugie zdanie można przeformułować np. tak: „To znaczy, że ten Problem (czym on dokładnie jest?) wpłynął na Twój poziom energii.”

W miejsce pierwszego możemy powiedzieć: „A więc Depresja utrudniła Ci wychodzenie z domu?”

„Zamartwianie się próbuje Cię powstrzymać przed podejmowaniem nowych spraw” itd.

Drugie zdanie można przeformułować np. tak: „To znaczy, że ten problem wpłynął na Twój poziom energii.

Dokładne eksplorowanie spersonifikowanego problemu sprowadza się do przyjrzenia mu się, by ustalić:

Taktyki / techniki / sztuczki przez niego stosowane

Sposób działania

Sposób mówienia (głos, ton, treści tego, co mówi)

Intencje problemu

Przekonania i idee problemu

Plany problemu

To, co problem lubi a czego nie lubi

Zasady, według których działa

Cele problemu

Pragnienia problemu

Motywy problemu

Sojuszników problemu (kto go wspiera lub jest po jego stronie, jakie siły są z nim sprzymierzone)

Oszustwa i kłamstwa stosowane przez problem.

W rozmowie tej przede wszystkim bada się RELACJĘ klienta z problemem, bo to ona, nie sam problem, zazwyczaj jest problemem !

II Śledzenie historii i badanie skutków problemu.

Chcąc przeanalizować historię Problemu w życiu klienta oraz jego wpływu na życie, szukamy podczas rozmowy odpowiedzi na pytania, jak poniżej:

Kiedy po raz pierwszy zwróciłaś uwagę na ten problem? Jak dawno temu?

Co pamiętasz z czasów, zanim ten problem pojawił się w Twoim życiu?

Kiedy, Twoim zdaniem, problem był najbardziej nasilony? Kiedy był najsłabszy? Kiedy czułaś się silniejsza w obliczu tego problemu?

Jak się czułaś 6 miesięcy (3 miesiące, rok temu, 4 lata temu, 3 dni temu) Co zwracało Twoją uwagę w związku z tym problemem? Jak bardzo wpływał on wtedy na Twoje życie?

Wyobraź sobie, że całe Twoje życie do 100% Jaki procent, w różnych momentach Twojego życia, należał do problemu a jaki do Ciebie? 

Jak problem wpłynął na: 

Twoje poczucie siebie (co myślisz o sobie samym)

Postrzeganie siebie jako rodzica / partnera / matki / żony / siostry / pracownika

Twoje marzenia, nadzieje, przekonania dotyczące przyszłości

Relacje z innymi

Pracę

Myśli

Zdrowie fizyczne

Samopoczucie, żywotność

Nastroje i uczucia

Codzienne życie

Po dokładnym zbadaniu skutków problemu terapeuta prosi osobę konsultowaną o to, by rozważyła każdy z nich z osobna i wypowiedziała się na jego temat. Poprzez ujawnianie taktyki i wpływu problemu rozmowy te wzmacniają to, co sama osoba konsultowana ma do powiedzenia, jej własne zdanie. Skupienie uwagi na tym, co ma do powiedzenia sam klient (a nie jego Problem) na jego nadziejach (a nie nadziejach Problemu), może mu pomóc w zbliżeniu się do tego, o dla niego jest istotne w życiu. Tworzenie kontekstu, w którym klient ponownie dociera do własnych preferencji i opinii, stanowi ważną część rozmów re-autoryzujących.

Jakie to ma znaczenie dla Ciebie i Twoich bliskich?

Czy to Ci odpowiada, czy raczej nie?

Czy doświadczasz tego skutku jako pozytywnego czy negatywnego?

Czy chciałabyś, żeby ten skutek był jeszcze większy czy raczej mniejszy?

Czy sytuacja związana z problemem i jego skutkiem rozwija się w kierunku pozytywnym czy negatywnym? Dlaczego tak uważasz?

III Dekonstrukcja: umieszczenie problemu w kontekście.

W ujęciu terapii narracyjnej problemy utrzymują się i nasilają jedynie wtedy, gdy są wspierane przez określone idee, przekonania i zasady. Dlatego ważne jest rozważanie kontekstu opowieści o problemie, podtrzymujących ją przekonań i idei, oraz ich historii.

Jakie założenia muszą leżeć u podstaw tej opowieści, żeby miała ona sens?

Jakie nieujawnione założenia sprawiają, że opowieść ta tak mocno oddziałuje na Twoje życie?

Jakie powszechnie uznawane style życia podtrzymują problem?

Analizowanie „oczywistych prawd” nazywany dekonstrukcją. Ujawnienie i omówienie wspierających problem, dominujących poglądów i przekonań może uwidocznić też sytuacje, w których klient przeciwstawiał się im. Jeśli te sytuacje są dla niego ważne, można je uznać za WYJĄTKI, które zapoczątkują tworzenie alternatywnej opowieści.

IV Odkrywanie wyjątków, budowa alternatywnej opowieści.

W podejściu narracyjnym zakłada się, że człowiek, w chwili kryzysu, w różnym stopniu przestaje być autorem dominującej opowieści, gdyż w jego życiu coraz ważniejszą rolę przejmuje problem lub inni ludzie.

Rozmowy re-autoryzacyjne mają pomóc mu w odzyskaniu utraconego autorstwa własnej opowieści. Ma dzięki temu w większym stopniu, niż dotychczas żyć w preferowany przez siebie sposób i być osobą, którą chciałby być.

W przypadku negatywnej oceny następstw problemu terapeuta stara się wyłapać z wypowiedzi rozmówcy wyjątki – sytuacje, w których zachował się on wbrew dominującym przekonaniom. Rozpoznanie tych wyjątków i ich dalsza analiza umożliwiają powstanie alternatywnej opowieści. Często znaczącym wyjątkiem (w przypadku zaburzeń depresyjnych i lękowych) jest już samo umówienie się na spotkanie, aby porozmawiać ze specjalistą o problemie. Rozmawianie o problemie z inną osobą zwykle jest przejawem przeciwstawiania się jego wpływowi.

Wyjątki (zdarzenia niemieszczące się w dominującej opowieści o problemie) często mogą pozostać niezauważone, jeżeli terapeuta ich nie wychwyci. Ludzie zwykle przywiązują do nich mniejszą wagę i często wspominają o nich tylko mimochodem. Mogą przewinąć się w rozmowie bez komentarza, chyba, że terapeuta zwróci na nie uwagę i dopyta o nie. Wyjątki mogą pojawiać się na marginesie rozmowy, w dygresjach. Terapeuci nie uznają ich za pomyślne zrządzenie losu czy przypadek. Traktują te wyjątkowe zdarzenia jako punkt wyjścia do nowych, odmiennych rozmów – przejścia od ubogich wniosków do bogatszych opisów.

Najważniejsze jest jednak to, że żadne zdarzenia nie są wyjątkami, dopóki rozmówca nie zgodzi się z taką interpretacją. To osoba konsultowana ma określić, czy coś jest wyjątkiem. Do niej należy określenie, czy pewna sytuacja, myśl, działanie, przekonanie, umiejętność lub zdolność do zaangażowania się w jakąś sprawę są wystarczająco sprzeczne z dominującą opowieścią, by uznać je za ważne, a tym samym – wyjątkowe.

Jako, że nie możemy teraz naprawdę porozmawiać, bym mogła wyłapać z Twojej opowieści „wyjątki”, jak to robię na sesjach z klientami, zachęcam Cię do skorzystania z pytań pomocniczych:

Jak udało Ci się powstrzymać narastanie problemu?

Czy są sytuacje, w których problem nie jest tak poważny, jak zazwyczaj? Czy są sytuacje, w których problem ma mniejszą władzę?

Czy przypominasz sobie sytuacje, w których problem mógł Cię powstrzymać przed zrobieniem czegoś lub przeszkodzić Ci, ale tego nie zrobił? Co się stało?

Czy mogłabyś mi opowiedzieć o sytuacji, w której wykazałaś opór problemowi i zrobiłaś to, co chciałaś?

Teraz spróbuj wpleść wyjątki w swoją historię. W jakim stawiają Cię świetle? Jak zaczyna wyglądać obszar, nad którym pracujesz, w którym jawisz się jako osoba posiadająca te wyjątki w swojej historii? Czy coś się zmieniło?

Czy nowa opowieść, która uwzględnia wyjątki, przedstawia Cię w takim świetle, że zbliża Cię to do bycia tym, kim chciałabyś być i do życia, jakim pragniesz żyć?